Zdjecie: Pixabay/pau noia0
Autor: Agnieszka Gąsior, mgr dietetyki
Pojęcie „żywność funkcjonalna” powstało w Japonii w latach 80-tych XX wieku. Zrodziła się wtedy koncepcja produkcji żywności, która będąc żywnością konwencjonalną, oprócz podstawowej roli odżywczej, będzie korzystnie wpływała w sposób udowodniony naukowo, na jedną lub więcej funkcji organizmu. Można wyróżnić wiele składników bioaktywnych, które dodawane do żywności podczas procesu produkcyjnego nadają jej charakteru funkcjonalnej.
Do tych substancji zaliczane są m.in. sterole roślinne, nazywane inaczej fitosterolami. Sterole produkowane są przez wszystkie rośliny i stanowią element strukturalny ich błon komórkowych i cytoplazmatycznych, natomiast pod względem budowy i funkcji należą do tej samej grupy związków chemicznych co cholesterol. Naturalnym źródłem fitosteroli są przede wszystkim rośliny oleiste m.in. kukurydza, rzepak, słonecznik. Duże ilości fitosteroli zawierają również nasiona sezamu, orzechy (włoskie, laskowe, ziemne, pistacje), migdały, nasiona dyni, kiełki pszenicy oraz niektóre owoce (pomarańcze, figi) i rośliny strączkowe.
Poniższa lista wskazuje na zawartość fitosteroli w wybranych produktach roślinnych. Warto podkreślić, że najwyższą zawartość steroli roślinnych prezentują oleje, szczególnie olej rzepakowy.
Zawartość fitosteroli (mg/100 g) w niektórych produktach roślinnych
- olej rzepakowy: 480 – 1130,
- olej słonecznikowy: 240 – 725,
- olej sojowy: 221 – 457,
- olej sezamowy: 360 – 473,
- nasiona sezamowe: 231 – 1900,
- orzechy ziemne: 153
- orzechy włoskie: 121.
Źródło: Nowak A. Fitosterole w codziennej diecie. Postępy Fitoterapii 1/2011, s. 48-51
Jak działają sterole roślinne
Stwierdzono, że sterole roślinne maja wpływ na obniżenie cholesterolu w surowicy krwi poprzez hamowanie absorpcji cholesterolu w jelicie cienkim. Wykazano, że stanole roślinne mają zdolność do wypierania cholesterolu z miceli (tj. cząsteczek, dzięki którym cholesterol jest wchłaniany w jelitach do krwiobiegu). W wyniku tego działania, znacznie zmniejsza się intensywność jego wchłaniania, a tym samym zwiększa ilość wydalanego cholesterolu z organizmu. Potwierdzono w badaniach klinicznych, że spożywanie żywności wzbogaconej w związki fitosterolowe zmniejsza istotnie ryzyko zawału mięśnia sercowego, jak również obniża ryzyko zmian miażdżycowych w naczyniach krwionośnych, wywierając w ten sposób korzystne działanie zarówno w profilaktyce, jak i leczeniu chorób sercowo-naczyniowych. Wytyczne Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego (ESC) i Europejskiego Towarzystwa Miażdżycy (EAS) dotyczące postępowania w dyslipidemii z 2019 r., wśród rekomendacji zalecają stosowanie żywności funkcjonalnej wzbogaconej w fitosterole.
Warto podkreślić, że w krajach europejskich, spożywanie żywności naturalnie bogatej w sterole roślinne, nie jest wystarczające do uzyskania efektu terapeutycznego. Zwykle waha się, w zależności od różnych wzorców żywieniowych, na poziomie ok. 250-400 mg fitosteroli dziennie (najwyższą zawartość stwierdzono w dietach wegańskich do 500 mg/dobę). Tymczasem uważa się, że w celu obniżenia poziomu cholesterolu powinno się je spożywać w ilości 1,5-3 g/dzień, dlatego producenci żywności w celu uzyskania tego efektu zaczęli wzbogacać niektóre produkty w sterole/stanole roślinne.
Obecnie w naszym kraju dostępnych jest wiele produktów spełniających kryteria żywności funkcjonalnej wzbogaconej w sterole roślinne. Do najbardziej popularnych, można zaliczyć margaryny (pierwsza margaryna z fitosterolami została wprowadzona do handlu w Finlandii w 1995 roku), jogurty, napoje mleczne, serki homogenizowane, sosy sałatkowe.
Jak rozpoznać produkty wzbogacone w sterole roślinne?
Skład i znakowanie produktów zawierających sterole roślinne zostało uregulowane prawnie, rozporządzeniem Komisji Europejskiej z roku 2004: „Producent ma obowiązek poinformowania konsumenta (na etykiecie produktu), że korzystny efekt występuje w przypadku dziennego spożycia 1,5-3 g steroli/stanoli roślinnych. Konsument musi być również poinformowany, że w przypadku żywności zapewniającej spożycie 1,5-2,4 g steroli/stanoli roślinnych efekt ten wynosi 7-10%, a w przypadku żywności zapewniającej spożycie 2,5-3,0 g steroli/stanoli roślinnych odpowiednio 10-12,5%. Ponadto konsument musi być poinformowany, że czas do wystąpienia efektu wynosi 2-3 tygodnie”.
Kto powinien wystrzegać się produktów wzbogacanych w sterole/stanole roślinne?
Zgodnie z rekomendacjami, produkty wzbogacone w sterole roślinne, nie powinny być spożywane przez kobiety ciężarne i karmiące piersią oraz przez dzieci w wieku do 5 lat, również osoby zdrowe (o właściwym poziomie cholesterolu). Z kolei osoby z podwyższonym poziomem cholesterolu, przyjmujące leki obniżające poziom cholesterolu, przed zastosowaniem produktów wzbogaconych w sterole/stanole roślinne, powinny skonsultować się z lekarzem.
Podsumowanie
Rodzaj spożywanej żywności oraz sposób odżywiania, mają istotny wpływ na rozwój psychofizyczny oraz funkcjonowanie organizmu człowieka. Stanole i sterole roślinne w połączeniu z prawidłową dietą oraz zdrowym stylem życia, mogą stanowić przydatny element nowoczesnej profilaktyki i terapii chorób układu sercowo-naczyniowego.
Literatura
- Nowak A. Fitosterole w codziennej diecie. Postępy Fitoterapii 1/2011, s. 48-5.1
- Oledzki R. Hristova A. Składniki bioaktywne w produktach funkcjonalnych i ich rola w żywieniu człowieka. Nauki Inżynierskie i Technologie, 2017/1(24).
- Poli A, Marangoni F, Corsini A, et al. Phytosterols, cholesterol control, and cardiovascular disease. Nutrients. 2021;13(8):2810.
- Mojska H. Sterole roślinne dobre, ale nie dla wszystkich. Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowe.j
- Rozporządzenie Komisji (WE) z dnia 31 marca 2004r. dotyczące znakowania żywności i składników żywności z dodatkiem fitosteroli, estrów fitosteroli, fitostanoli i/lub estrów fitostanoli (2004/608/EC);
- Mach F, Baigent C, Catapano AL, et al. Wytyczne ESC/EAS dotyczące postępowania w dyslipidemiach: jak dzięki leczeniu zaburzeń lipidowych obniżyć ryzyko sercowo‑naczyniowe (2019).
