Zdjęcie: Pexels zrobione przez Polina Tankilevitch

Nowotwory są drugą, po urazach i wypadkach, przyczyną zgonów dzieci powyżej drugiego roku życia. Każdego roku w Polsce notuje się ok. 1100-1200 nowych przypadków zachorowań. Ponieważ rokowanie i skuteczne leczenie zależą przede wszystkim od stopnia zaawansowania choroby nowotworowej w momencie jej wykrycia, tak bardzo istotne jest wczesne zdiagnozowanie małego pacjenta. Owszem, w wielu wypadkach można polegać na czujności lekarza pierwszego kontaktu, ale to jednak rodzice znają swoje dziecko najlepiej i to oni jako pierwsi zwrócą uwagę na niepokojące ich, a dla innych być może jeszcze mało istotne objawy.

Częstość występowania i epidemiologia nowotworów wśród dzieci w Polsce

Przyjmuje się, że współczynnik zachorowań na nowotwory w wieku dziecięcym wynosi w Polsce ok. 130 przypadków na milion. Z tego największy udział procentowy mają białaczki (ok. 25%), guzy ośrodkowego układu nerwowego (ok. 20%) oraz chłoniaki (10%). Nieco częściej chorują chłopcy niż dziewczynki (stosunek 4:3). Występują znaczne różnice w zapadalności na poszczególne nowotwory w zależności od wieku dziecka.

Najczęstsze typy nowotworów w poszczególnych grupach wiekowych

W grupie najmłodszych dzieci, przed ukończeniem 1 roku życia, dominują guzy pochodzenia zarodkowego (siatkówczak, nerczak płodowy, nerwiak współczulny). Pomiędzy 2-5 rokiem życia przypada szczyt zapadalności na białaczki a także nowotwory ośrodkowego układu nerwowego. Z kolei u dzieci w wieku szkolnym przeważają chłoniaki ziarnicze i nieziarnicze, guzy kości oraz nowotwory tkanek miękkich.

Najczęstsze objawy nowotworów u dzieci

Choroba nowotworowa może długo rozwijać się w ukryciu, nie dając żadnych objawów, a pierwsze jej symptomy mogą być niecharakterystyczne i mylnie uznane za dolegliwości zapalne lub typowe dla wieku dziecięcego. Tym niemniej szczególna czujność onkologiczna obowiązuje, gdy rodzic lub lekarz zauważy któryś z następujących objawów:

• powiększenie węzłów chłonnych, zwłaszcza szyjnych czy brzusznych
• przedłużające się, nawracające gorączki niezwiązane z infekcją
• nocne poty
• wymioty poranne z bólem głowy
• obrzęk i/lub ból kości i stawów, utykanie, patologiczne złamania kości
• objawy neurologiczne takie jak np. zaburzenia równowagi
• zmiany w zachowaniu dziecka – płaczliwość, drażliwość, nadpobudliwość
• zahamowanie rozwoju psychomotorycznego dziecka
• znaczna bladość skóry
• wzrost męczliwości i osłabienie, podatność na infekcje
• skłonność do powstawania siniaków u dziecka oraz niewyjaśnione krwawienia
• białawy odblask źrenicy oka, zez lub nagłe zaburzenie widzenia
• postępujący i niewyjaśniony spadek masy ciała
• guzowate zgrubienia tkanek lub narządów
• wzrost obwodu brzucha, zniekształcenie obrysu jamy brzusznej
• krwawienia z dróg rodnych u dziewczynek
• powiększenie jąder, zwłaszcza asymetryczne, u chłopców
• wyciek z ucha
• przedłużający się kaszel

O czym mogą świadczyć powyższe objawy u dziecka?

Poniższy tekst zawiera niektóre, najczęściej występujące w przebiegu nowotworów dziecięcych objawy. W przypadku zaobserwowania któregokolwiek z nich wskazany jest kontakt z lekarzem, gdyż może on, ale nie musi świadczyć o rozwoju choroby nowotworowej u dziecka. I tak nowopowstały zez lub biały odblask w oku jest każdorazowo bardzo niepokojącym objawem, gdyż może wskazywać na rozwój siatkówczaka w zajętej gałce ocznej. Innym bardzo niepokojącym objawem są przewlekłe bóle głowy i wymioty poranne, które mogą świadczyć o obecności guza ośrodkowego układu nerwowego. Podobnie jak zaburzenia równowagi, objawy neurologiczne, nagłe zahamowanie lub wręcz cofnięcie się rozwoju psychomotorycznego dziecka. Kolejnym objawem, który powinien zaniepokoić rodziców, jest powiększenie węzłów chłonnych, zwłaszcza niereagujące na leczenie antybiotykami, a także bladość skóry, osłabienie, wzmożona skłonność do infekcji, nadmierne siniaczenie u dziecka oraz nawracające gorączki o nieustalonej przyczynie – wszystkie te objawy mogą sygnalizować białaczkę lub chłoniaka. Wzmożona czujnośc jest też wskazana, gdy dziecko zaczyna zgłaszać bóle kończyn, utyka, oszczędza którąś kończynę. Jedną z przyczyn takiego zachowania mogą być guzy pierwotne kości lub przerzuty nowotworowe do kości. Należy także bacznie obserwować wszelkie zmiany skórne, wrodzone i nabyte z wiekiem znamiona u dzieci, a wszelkie zauważone różnice w porównaniu ze stanem poprzednim (zmiana kształu, koloru, zaczerwienienie, sączenie wydzieliny) zgłaszać lekarzowi rodzinnemu/pediatrze.

Jakie podstawowe badania należy przeprowadzać regularnie u dziecka?

Należy pamiętać by wyniki badań zawsze pokazać lekarzowi prowadzącemu, ponieważ normy laboratoryjne dla dzieci są z reguły inne niż dla dorosłych i zależne od wieku dziecka, dlatego nie należy sugerować się interpretacjami zaczerpniętymi chociażby z internetu.

Morfologia krwi

Warto ją robić profilaktycznie minimum co 2 lata, a najlepiej raz w roku. Niektórzy pediatrzy zalecają, by do ukończenia przez dziecko 5 lat morfologię krwi wykonywać raz na 6 miesięcy. Morfologia krwi pozwala sprawdzić wartości krwinek białych, czerwonych, płytek krwi a także poziom hemoglobiny i hematokrytu. Poleca się badanie wykonać od razu z obrazem odsetkowym białych krwinek, tak zwanym rozmazem – jest to szczególnie istotne przy podejrzeniu chorób nowotworowych krwi. Badanie krwi zazwyczaj wykonuje się na czczo lub po lekkim posiłku. Dzieci karmione piersią nie muszą być na czczo przed pobraniem. U najmłodszych dzieci najczęściej krew pobierana jest z palca, u starszych – z żyły w zgięciu łokcia.

Badanie ogólne moczu

Warto je przeprowadzać co 2 lata, a najlepiej podobnie jak w przypadku badania krwi, raz w roku. Badania są nieinwazyjne. Do badania wystarcza pobranie ok. 50-100 ml moczu do jednorazowego pojemnika (do zakupienia w każdej aptece).

USG jamy brzusznej

Raz w roku powinno się wykonywać profilaktycznie u każdego dziecka USG brzucha, gdyż w ten sposób można wykryć ewentualne nieprawidłowości, które jeszcze nie dają bezpośrednich objawów. Jest to badanie niebolesne dla dziecka, całkowicie nieinwazyjne. Skierowanie można uzyskać od lekarza pierwszego kontaktu – jest w pakiecie świadczeń lekarza rodzinnego.

Badanie wzroku

Do okulisty należy zabrać dziecko raz w roku, by lekarz okulista mógł ocenić, czy nie ma zeza ani wady wzroku. W każdym przypadku nowo pojawiającego się zeza, niepokojących objawów (odblask w źrenicy) wizyta u okulisty powinna odbyć się niezwłocznie.

Lek. Anna Filipek
Oddział Chirurgii Dziecięcej