Zdjęcie: Pexels zrobione przez Sora Shimazaki
Rak jelita grubego jest jednym z najczęściej występujących nowotworów złośliwych w Europie. W Polsce zachorowalność na ten nowotwór systematycznie wzrasta. Pod względem zachorowalności w 2013 r był na trzecim miejscu wśród nowotworów u mężczyzn oraz na drugim miejscu wśród nowotworów u kobiet. W ciągu ostatnich trzech dekad zanotowano ponad 3,5-krotny wzrost zachorowalności na raka jelita grubego i jest obecnie nowotworem o najszybszej dynamice wzrostu zachorowań. Umieralność z powodu nowotworów jelita grubego również stale rośnie. Ogółem zgony z powodu raka jelita grubego stanowią 12% wszystkich zgonów z powodu nowotworów. Rak jelita grubego stanowi więc istotny problem zdrowotny, społeczny i jest wyzwaniem dla ochrony zdrowia.
Nie są znane przyczyny powstawania raka jelita grubego, znamy natomiast czynniki predysponujące do jego rozwoju. Są to: polipy gruczolakowe, nieswoiste choroby zapalne jelit, palenie tytoniu, otyłość , brak aktywności fizycznej, występowanie raka jelita grubego wśród krewnych pierwszego stopnia, niewłaściwa dieta (ubogoresztkowa, bogatotłuszczowa, zawierająca dużą ilość czerwonego mięsa). Polipy jelita grubego są bardzo często podłożem rozwoju raka. Ryzyko transformacji nowotworowej zależy od wielkości polipa oraz jego budowy histologicznej. Ponad 90% raków rozwija się na podłożu polipów ale proces ten jest długotrwały.
Rak jelita grubego początkowo może objawiać się bardzo dyskretnymi i niecharakterystycznymi objawami takimi jak: pobolewania w jamie brzusznej, wzdęcia, uczucie dyskomfortu, objawy niestrawności – objawy te mogą zostać łatwo zbagatelizowane zarówno przez pacjentów jak i lekarzy. Zaawansowany nowotwór jelita grubego daje objawy zależne od jego lokalizacji. Guzom prawej połowy jelita grubego najczęściej towarzyszy osłabienie ogólne, brak łaknienia, krew w stolcu, anemia bez innych objawów ze strony przewodu pokarmowego, utrata masy ciała. Chorzy z nowotworem w lewej części okrężnicy i odbytnicy częściej skarżą się na zaparcia naprzemiennie z biegunkami, trudności z wypróżnieniem - stolce twarde, „ołówkowate”, wzdęcia, bóle brzucha, postępujące objawy niedrożności, uczucie niepełnego wypróżnienia, naglące i bolesne parcia, świeżą krew w stolcu. Ponieważ wiele czynników wynikających ze stylu życia wpływa na ryzyko powstania raka jelita grubego istnieje bardzo dużo czasu aby zminimalizować ryzyko zachorowania.
Profilaktyka pierwotna, czyli zapobieganie rozwojowi choroby poprzez eliminację zewnętrznych czynników ryzyka to w przypadku raka jelita grubego: umiarkowany wysiłek fizyczny, unikanie nadmiernej podaży energii, odpowiednia podaż błonnika oraz przeciwutleniaczy. Wykazano także, że przed zachorowaniem na raka jelita grubego chroni również odpowiedni poziom wapnia w diecie. Dobrym jego źródłem są chude przetwory mleczne, owoce strączkowe, soja, kapusta oraz niegazowana woda mineralna o dużej zawartości wapnia. Profilaktyka wtórna, polega na wczesnym wykrywaniu nowotworu. Chorobę diagnozuje się w stadium, w którym nie daje jeszcze objawów i jest w znacznym stopniu wyleczalna. W ramach profilaktyki wtórnej w raku jelita grubego zastosowanie mają: badanie stolca na krew utajoną oraz przesiewowe badanie kolonoskopowe. Badanie stolca na krew utajoną powinno wykonywać się raz w roku. W przypadku dodatniego wyniku testu koniecznie należy wykonać badanie kolonoskopowe.
Podstawową metodą profilaktyki raka jelita grubego jest badanie kolonoskopowe. Kolonoskopia jest badaniem jelita grubego umożliwiającym bardzo dokładną ocenę śluzówki jelita grubego. W trakcie badania istnieje możliwość pobrania wycinków do badania histopatologicznego oraz wykonania zabiegów m.in. usuwanie polipów jelita grubego. Ani polipy, ani rak we wczesnym stadium zazwyczaj nie powodują objawów. Istotą profilaktycznej kolonoskopii jest odnalezienie tych właśnie bezobjawowych jeszcze zmian i ich usunięcie. Usuwanie polipów jelita grubego w czasie przesiewowego badania kolonoskopowego redukuje ryzyko zachorowania na raka nawet o 90%. Jeżeli obraz jelita grubego w badaniu kolonoskopowym jest prawidłowy wystarczy powtarzać badanie raz na 10 lat.
Obecnie w Polsce istnieje bardzo szeroka dostępność do przesiewowych badań kolonoskopowych. Od 2003 r prowadzony jest Ogólnopolski Program Badań Przesiewowych Wykrywania Raka jelita Grubego finansowany ze środków Ministerstwa Zdrowia. Ponadto wiele samorządów lokalnych organizuje dodatkowe badania przesiewowe dla swoich mieszkańców. Od niedawna dodatkowo można skorzystać z badań przesiewowych w ramach Regionalnych Programów Operacyjnych finansowanych ze środków Unii Europejskiej. Z przesiewowej bezpłatnej kolonoskopii mogą skorzystać:
- wszystkie osoby w wieku 50 – 65 lat bez objawów takich jak krwawienie z przewodu pokarmowego, biegunka lub zaparcie które pojawiło się w ciągu ostatnich kilku miesięcy, a którego przyczyna nie jest znana, a także chudnięcie lub anemia bez znanej przyczyny,
- osoby w wieku 40-65 lat bez objawów raka jelita grubego, które miały w rodzinie przynajmniej jednego krewnego pierwszego stopnia (rodzice, rodzeństwo, dzieci) z rakiem jelita grubego
- osoby w wieku 25–65 lat pochodzące z rodziny HNPCC lub FAP. W tym przypadku konieczne jest skierowanie (potwierdzenie) z Poradni Genetycznej.
Lek. med. Jacek Stanula
specjalista w dziedzinie chirurgii ogólnej i onkologicznej
