Nowotwory. Leczyć czy edukować? Część 1
"Jedną z przyczyn naszych nieszczęść jest to,
że żyjemy według pewnych wzorców,
że nie kierujemy się rozumem,
ale dajemy się uwodzić przez zwyczaj …
Nawet błąd uchodzi w naszych czasach za coś właściwego,
jeżeli stał się powszechnym"
Luciusz Annaeus Seneka
ur. 4 r. przed Chrystusem zm. 65 r. po Chrystusie
(Kaligula – Klaudiusz – Neron)
Czy myśli Seneki dotyczące czasów starożytnego Rzymu sprzed 2000 lat w odniesieniu do czasów współczesnych straciły aktualność? Dlaczego powstały właśnie w okresie rządów trzech najbardziej niezrównoważonych psychicznie cesarzy znanych z cynizmu, nieszanowania życia ludzkiego i okrucieństwa. Co łączy je ze współczesnością?
Żyjemy na przełomie wieków w ciekawych czasach. Obserwujemy zmiany dotyczące polityki, moralności i stylu życia. Skutkują one niewątpliwie zmianami w zachorowalności na tzw. choroby społeczne, do których należą nowotwory złośliwe. W ciągu ostatnich dwustu lat najczęstszymi zabójcami Polaków były w XIX w. choroby zakaźne z dziesiątkującą dzieci i młodych ludzi gruźlicą na czele. W wieku XX najczęstszą przyczyną zgonów w Polsce były choroby układu krążenia wśród których dominowała choroba wieńcowa. Zawał serca uważany był powszechnie za „szlachetną” chorobę dyrektorów i ciężko pracujących w stresie elit społecznych. Szybki wzrost zachorowań i zgonów z powodu nowotworów złośliwych do niedawna były tematem tabu a chorzy ukrywali często nawet przed najbliższym otoczeniem rozpoznanie nowotworu.
Z początkiem obecnego stulecia obserwujemy stały wzrost zapadalności na nowotwory, któremu towarzyszy wzrost umieralności. Na naszych oczach rak staje się największym zabójcą Polaków. Okazuje się, że istnieje możliwość zapobiegnięcia 1/3 zachorowań, 1/3 chorych można trwale wyleczyć, a niestety u kolejnych 1/3 chorych których nie da się wyleczyć, istnieje możliwość polepszenia jakości życia poprzez prowadzenie leczenia paliatywnego. Na przełomie XX i XXI w. rak stał się najpoważniejszym problemem zdrowotnym Polaków z jednej strony ze względu na stały wzrost zachorowalności, a z drugiej na konieczność stosowania obciążających (a niekiedy także okaleczających) metod leczenia, których wyniki często odbiegają od naszych oczekiwań. Szacuje się, że co trzeci Polak zachoruje, a co czwarty umrze z powodu nowotworu. Tej ponurej statystyki nie zmieni istotnie samo unowocześnienie aparatury diagnostycznej ani wprowadzanie bardziej nowoczesnych metod leczniczych.
W tej sytuacji nadzieję upatruje się w szeroko pojętych działaniach profilaktycznych. Ponieważ o wystąpieniu 80-90% nowotworów złośliwych przesądza nasz szeroko pojęty styl życia (nałogi – palenie, nawyki – żywieniowe, zachowania zdrowotne, czy społeczno-kulturowe) istnieje realna szansa na zmianę naszego stylu życia na prozdrowotny oparty na racjonalnych zasadach.
Już samo rzucenie palenia tytoniu pozwoli uniknąć połowy zgonów z powodu nowotworów nie mówiąc już o chorobach układu krążenia. Udowodniono, że palacze żyją o 20-25 lat krócej od niepalących, a każdy rok palenia skraca życie palacza o kolejne 3 miesiące. Cierpią tu także palacze bierni, często osoby z najbliższego otoczenia nie mówiąc już o nienarodzonych dzieciach zmuszonych do „palenia” przez ciężarną matkę.
Drugim po paleniu tytoniu istotnym czynnikiem ryzyka zachorowania na nowotwór złośliwy jest otyłość. Wynika ona zarówno z niewłaściwego odżywiania się jak i braku ruchu. Dochodzi tu do mechanizmu błędnego koła: osoba otyła ma coraz większe trudności w poruszaniu się, więc jej aktywność fizyczna jest coraz niższa stąd nawet nieco mniejsza ilość przyjmowanych kalorii powoduje tycie. Nie bez znaczenia ma tutaj także zadziej spożywanych pokarmów, zwłaszcza cukrów oraz ich częstotliwość a zwłaszcza tzw. pojadanie między posiłkami. Na tle krajów UE, Polska z odsetkiem 16% osób otyłych plasuje się w środku tabeli, ale odsetek otyłych w naszym kraju szybko rośnie. Niepokojąca jest zwłaszcza otyłość wśród dzieci i młodzieży. Co ciekawe, odsetek otyłych nie zależy od wysokiego PKB państwa, czy dobrobytu obywateli, o czym świadczy podobny odsetek otyłych i bogatych Szwajcarów jak i biednych Rumunów.
Prof. zw dr hab. med.
Leszek Kołodziejski
Konsultant Wojewódzki w dziedzinie Chirurgii Onkologicznej
