Zakażenie bakterią pneumokoka jest przyczyną wielu groźnych chorób, w szczególności u małych dzieci. Lekarze podkreślają, że szczepienia są jedynym sposobem na ochronę przed zakażeniem. Mieszkańcy Małopolski mogą bezpłatnie zaszczepić swoje pociechy przeciwko pneumokokom. W tym roku na najmłodszych Małopolan czeka ponad 2 tysiące szczepionek. Bezpłatne szczepienia dedykowane są dzieciom, które urodziły się w 2015 i w 2016 roku oraz są zameldowane w Nowym Sączu, w Krakowie lub w Tarnowie oraz powiatach: brzeskim, proszowickim i tarnowskim.
Szczegółowe informacje gdzie i kiedy można zaszczepić dziecko znajdują się na stronie internetowej: www.profilaktykawmalopolsce.pl.
Dr Hanna Czajka, pediatra i specjalista chorób zakaźnych odpowiada na najczęściej zadawane pytania dotyczące szczepień przeciwko pneumokokom.
1. Jak przygotować dziecko do szczepienia?
Przed planowanym szczepieniem dziecko powinno być zdrowe. Stąd w przypadku wątpliwości co do stanu zdrowia dziecka lepiej jest przesunąć termin szczepienia. Następną zasadą jest nie wprowadzanie zmian w diecie dziecka bezpośrednio przed ani też zaraz po szczepieniu. Pozwoli to uniknąć wiązania ewentualnych niekorzystnych reakcji organizmu dziecka na zmianę pokarmu ze szczepieniem. Jeśli planujemy wyjazd w okresie bezpośrednio po szczepieniu lepiej jest szczepienie odroczyć, gdyż w okresie 2-3 dni po szczepieniu mogą wystąpić niepożądane reakcje takie jak gorączka, drażliwość, gorszy apetyt lub zaburzenia snu. Przed szczepieniem nie jest wymagane wykonanie badań laboratoryjnych, ale np. przy przewlekłym zakażeniu dróg moczowych należy w okresie bezpośrednio przed szczepieniem wykonać badanie moczu. Starszych dzieci (powyżej 1. roku) nie należy wprowadzać w błąd, że szczepienie nie będzie bolało, ale należy odwracać uwagę dziecka od samego zabiegu za pomocą np. ulubionych zabawek lub opowiadania bajek. Dziecko najpewniej czuje się w obecności rodziców, stąd konieczny jest ich współudział w procedurze szczepienia. W celu uniknięcia dyskomfortu związanego z bólem przy podawaniu szczepionki można zastosować znieczulenie miejscowe w postaci kremu Emla na 60 minut przed szczepieniem, który pielęgniarka wykonująca zabieg zaaplikuje w miejscu wkłucia (w zależności od wieku przednioboczna część uda lub mięsień naramienny).
2. Jak wygląda schemat szczepień przeciwko pneumokokom?
Schemat szczepień związany jest z wiekiem dziecka oraz rodzajem podawanej szczepionki. U niemowląt jest to schemat 2+1 lub 3+1 w zależności od tego czy jest to szczepionka stosowana powszechnie w ramach Programu Szczepień Ochronnych (schemat 2+1), czy też w grupach ryzyka np. u wcześniaków, gdy stosowany jest schemat 3+1. W drugim roku życia szczepionki są podawane w dwóch dawkach w odstępie co najmniej 2 miesięcy. Szczepionka PCV-10 u dzieci w wieku 2-5 lat stosowana jest w dwóch dawkach, natomiast szczepionkę PCV-13 dzieciom w wieku powyżej 2 lat (po drugich urodzinach) oraz starszym podajemy w jednej dawce.
3. Co nam grozi, jeżeli nie zaszczepimy się przeciwko pneumokokom?
Najgroźniejszymi chorobami wywoływanymi przez pneumokoki są inwazyjna choroba pneumokokowa (ICHP), bakteryjne zapalenie płuc (przy zakażeniu drogą krwi), zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych lub posocznica pneumokokowa. Choroby nieinwazyjne występujące najczęściej to: zapalenie ucha środkowego, zapalenie płuc (przy zakażeniu z górnych dróg oddechowych) zapalenie zatok, zakażenie tkanki podskórnej. W przebiegu tych chorób może dojść do groźnych powikłań a nawet do zagrożenia życia. Po przebytym zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych może wystąpić głuchota, opóźnienie rozwoju psychoruchowego lub padaczka.
4. Jakie są przeciwskazania do zaszczepienia dziecka przeciwko pneumokokom?
Stałym przeciwwskazaniem do szczepienia jest silna reakcja alergiczna (anafilaksja) na poprzednią dawkę szczepionki. Czasowym przeciwwskazaniem jest ostra choroba infekcyjna lub zaostrzenie choroby przewlekłej.
5. Czy szczepionka ma lepsze działanie jeśli podamy ją we wczesnym dzieciństwie niż np. w wieku szkolnym?
Wczesne rozpoczęcie szczepienia przeciw pneumokokom ma duże znaczenie w zapobieganiu kolonizacji bakterii Streptococcus pneumoniae w jamie nosowo-gardłowej. Odgrywa to dużą rolę w uzyskaniu efektu populacyjnego poprzez ograniczenie liczby nosicieli tej bakterii wśród dzieci i przenoszenia bakterii chorobotwórczych na osoby w starszym wieku. Osoby w wieku powyżej 65 lat są najbardziej narażone na ciężki przebieg choroby pneumokokowej i osób w tej grupie wiekowej notujemy największe współczynniki śmiertelności z powodu zakażeń pneumokokowych. Innym argumentem, przemawiąjącym za wczesnym rozpoczęciem szczepień przeciw pneumokokom, jest podwyższone ryzyko zachorowań w grupie dzieci do 5 lat, a zwłaszcza w drugim półroczu 1. roku życia oraz w pierwszym półroczu 2. roku życia – to jest w wieku 6-18 miesięcy.
6. Czy organizm może się sam uodpornić na bakterie pneumokokowe?
Aktualnie znanych jest przeszło 90 serotypów bakterii pneumokokowych, a szczególnie groźne, wywołujące ciężkie postaci choroby występują w szczepionce przeznaczonej dla niemowląt. Przechorowanie wskutek zakażenia jednym z serotypów nie daje odporności na pozostałe serotypy bakterii pneumokokowej. Niedojrzały układ odporności u małych dzieci sprawia, ze pomimo zachorowania nie dochodzi do wytworzenia trwałej ochrony.
7. Która z chorób wywołanych przez te bakterie jest najgroźniejsza i jak przebiega?
Najcięższe są choroby inwazyjne, przebiegające pod postacią posocznicy lub zapalenia opon mózgowo-rdzeniowych. Choroba może rozwijać się w okresie kilku dni, a nawet kilku godzin. Problem jest wielolekooporność wielu serotypów pneumokoków na antybiotyki, wtedy pomimo prawidłowego rozpoznania i wdrożonego leczenia nie uzyskujemy spodziewanych efektów.
8. Czy istnieją grupy ryzyka szczególnie narażone na zakażenia pneumokokowe?
Grupy ryzyka związane są z wiekiem – dzieci do ukończenia 5 lat i osoby w wieku powyżej 65 lat. Wcześniactwo stanowi szczególne zagrożenie (zakażenia pneumokokowe występują 2,6 razy częściej niż u dzieci urodzonych o czasie). Do grupy ryzyka należą również osoby chorujące na choroby przewlekłe płuc, serca, choroby metaboliczne (np. cukrzyca), choroby ośrodkowego układu nerwowego (OUN), pacjenci z implantem ślimakowym, przewlekłą chorobą wątroby, z zaburzeniami odporności, chorobami onkologicznymi, po przewlekłym stosowaniu leków obniżających odporność w chorobach takich jak nieswoiste zapalenie jelit lub młodzieńcze idiopatyczne zapalenie stawów. Szczególne zagrożenie występuje także u pacjentów pozbawionych śledziony i z niedoborem składników dopełniacza.
9. Czy w krótkim przedziale czasu można zaszczepić dziecko przeciwko pneumokokom oraz przeciwko innym bakteriom lub wirusom?
Szczepienia można wykonywać równoczasowo (podczas tej samej wizyty w punkcie szczepień) lub w dowolnym odstępie czasowym. W celu uniknięcia nakładania się ewentualnych odczynów niepożądanych (miejscowych lub gorączki) odstęp pomiędzy różnymi szczepionkami powinien wynosić 1-2 tygodni.
10. Jakie są efekty prowadzonych w ostatnich latach w świecie programów szczepień przeciwko pneumokokom?
Wprowadzenie powszechnych szczepień przeciw pneumokokom znacząco zredukowało (90-100%) występowanie inwazyjnej choroby pneumokokowej (ICHP). Zmniejszyła się także liczba pozaszpitalnych zapaleń płuc oraz zapaleń ucha środkowego. Ponadto zmniejsza się lekooporność na antybiotyki, a tym samym tworzy się możliwość bardziej skutecznego leczenia tych zakażeń. Redukcja nosicielstwa to z kolei ważna rola szczepień w uzyskiwaniu ochrony populacyjnej i ograniczenia liczby zachorowań wśród osób nieszczepionych ze starszych grup wiekowych.
Artykuł powstał w ramach Programu zdrowotnego dot. profilaktyki zakażeń pneumokokowych w Małopolsce w 2018 roku realizowanego przy wsparciu finansowym Województwa Małopolskiego. Wojewódzkim realizatorem Programu jest Szpital Dziecięcy im. św. Ludwika w Krakowie.
