Rak szyjki macicy jest przyczyną śmierci pięciu kobiet dziennie w Polsce. Zajmujemy pierwsze niechlubne miejsce w Europie pod względem liczby zachorowań na raka szyjki macicy. Polska należy do krajów europejskich o jednym z najniższych odsetków 5-letnich przeżyć względnych w raku szyjki macicy (ok. 54% vs.67% dla Europy). Chociaż rak szyjki macicy w początkowym stadium, tzw. stadium przedinwazyjnym, jest prawie całkowicie uleczalny, to umieralność z powodu tego nowotworu jest wciąż wysoka.
Przyczyny
Rak szyjki macicy najczęściej jest skutkiem długotrwałego zakażenia wirusem brodawczaka ludzkiego HPV(przenoszonego drogą płciową), szczególnie jego wysoko rakotwórczymi typami HPV16, HPV18, i należy do nowotworów złośliwych. Inwazyjne stadium raka szyjki macicy poprzedza śródnabłonkowa neoplazja szyjki macicy (CIN), wcześniej zwana dysplazją lub rakiem przedinwazyjnym. Neoplazja szyjki macicy nie ma charakterystycznych objawów i nie stanowi zagrożenia dla zdrowia kobiety. Niewykryta i nieleczona neoplazja, może jednak ulegać progresji do raka inwazyjnego, który jest zagrożeniem dla zdrowia, a nawet życia kobiety. Taki stan przednowotworowy może trwać od trzech do dziesięciu lat. Dlatego tak ważne są profilaktyczne badania cytologiczne.
Wśród czynników zwiększających ryzyko zachorowania na raka szyjki macicy wyróżnia się wczesne rozpoczęcie życia seksualnego, duża liczba partnerów seksualnych, duża liczba porodów, palenie tytoniu, niski status socjoekonomiczny, stwierdzona wcześniej patologia w badaniu cytologicznym, partnerzy podwyższonego ryzyka (niemonogamiczni, z infekcją HPV). Czynnikiem sprzyjającym zachorowaniu na raka szyjki macicy jest również, zakażenie wirusem HIV lub innym osłabiającym układ odpornościowy.
Objawy
W początkowym stadium rak szyjki macicy nie powoduje żadnych objawów, co niestety nie zmusza do natychmiastowej wizyty u ginekologa. Jednym z pierwszych objawów raka szyjki macicy jest krwawienie: krwawienie międzymiesiączkowe, po stosunku czy badaniu ginekologicznym, krwawienie po menopauzie. Mogą również pojawić się krwiste upławy o nieprzyjemnym zapachu. W późniejszym stadium, gdy nastąpił już znaczny rozrost guza, mogą pojawić się bóle w dole brzucha oraz okolicy lędźwiowo–krzyżowej. Mogą pojawić się również obrzęki nóg i trudności przy oddawaniu moczu.
Diagnoza
Dzięki wprowadzonym badaniom cytoonkologicznym w formie aktywnych programów skriningu (w Polsce Narodowy Program Aktywnej Profilaktyki Raka Szyjki Macicy) u znacznej grupy pacjentek rozpoznaje się zmiany przednowotworowe (CIN2–3) lub wczesne (przedkliniczne) raki szyjki macicy i po stwierdzeniu nieprawidłowego wyniku badania cytologicznego wykonuje się badanie kolposkopowe oraz pobiera wycinki.
W przypadku postaci klinicznych w trakcie badania ginekologicznego stwierdza się zmianę w obrębie szyjki macicy, z której pobiera się bezpośrednio biopsję.
Najczęstszym typem histologicznym raka szyjki macicy jest rak płaskonabłonkowy (ok. 80%), znacznie rzadziej (ok. 10%) występuje rak gruczołowy.
Po uzyskaniu potwierdzenia histopatologicznego raka szyjki macicy konieczne jest określenie klinicznego stopnia zaawansowania i zaplanowanie leczenia.
W tym celu należy wykonać:
- pełne badanie lekarskie ze szczególnym uwzględnieniem badania dostępnych węzłów chłonnych;
- badanie ginekologiczne
- badanie RTG klatki piersiowej;
- podstawowe badania krwi i moczu.
Uzupełniające badania dodatkowe obejmują USG przezpochwowe i USG jamy brzusznej.
W wyższych stopniach zaawansowania w celu zaplanowania leczenia wskazane jest przeprowadzenie badań obrazowych (KT, MR, PET-KT) oraz wykonanie biopsji aspiracyjnej cienkoigłowej (BAC) węzłów chłonnych i/lub przymacicz (wybrane przypadki). W przypadku podejrzenia nacieku na pęcherz moczowy i odbytnicę należy przeprowadzić cystoskopię, proktoskopię lub rektosigmoidoskopię i badanie mikroskopowe materiału pobranego z podejrzanych zmian w pęcherzu moczowym i odbytnicy.
Leczenie
Leczenie raka szyjki macicy jest uzależnione od stopnia zaawansowania choroby, ogólnego stanu pacjentki oraz jej wieku. Wymienione wyżej czynniki decydują o metodzie leczenia.
W początkowym stadium choroby (0 i IA-1) stosowana jest konizacja, czyli chirurgiczne usuniecie stożka szyjki macicy. Od stopnia IA-2 do II-A stosowana jest histerektomia całkowita lub częściowa, również chirurgiczne usunięcie chorych obszarów. Histerektomia radykalna polega na całkowitym usunięciu macicy, górnej części pochwy oraz przyległych węzłów chłonnych. Rak szyjki macicy w stopniu II-B i wyższym jest leczony radioterapią lub chemioterapią. We wszystkich przypadkach może być stosowane leczenie skojarzone, czyli chirurgiczne z radioterapią lub chemioterapią oraz chemioterapia z radioterapią.
Rak szyjki macicy wykryty w początkowym stadium, czyli stadium przedinwazyjnym, jest prawie całkowicie wyleczalny. Na tym etapie jest bezobjawowy, a o jego wykryciu decydują systematyczne, profilaktyczne badania cytologiczne. Natomiast leczenie raka szyjki macicy podjęte w chwili gdy nowotwór jest już w stadium II, daje tylko 50 proc. szansy na powodzenie terapii, a w rezultacie na przeżycie. Szanse te maleją, im w wyższym stadium zaawansowania jest nowotwór.
lek. med. Piotr Kras
specjalista w dziedzinie położnictwa i ginekologii oraz ginekologii onkologicznej
Grafika: Szpital Wojewódzki im. św. Łukasza SP ZOZ w Tarnowie
