Przerzuty do mózgu są najczęstszym nowotworem mózgu obserwowanym klinicznie i stanowią więcej niż połowę ze wszystkich guzów śródczaszkowych.
Źródłem mózgowych przerzutów u dorosłych są głównie rak płuca, piersi, nerki, jądra, czerniak, a u dzieci nerwiak zarodkowy, mięśniakomięsak prążkowany, nowotwór Wilms’a. Wewnątrzczaszkowe przerzuty mogą być śródmózgowe (większość) lub mogą atakować opony miękkie, nerwy czaszkowe, naczynia krwionośne i kości czaszki. Ogniska przerzutowe są zazwyczaj dobrze odgraniczone – pojedyncze lub mnogie. Zazwyczaj wokół nich pojawia się znaczny obrzęk zwiększający ciśnienie śródczaszkowe. Ponieważ charakteryzuje je szybki wzrost, objawy pojawiają się dość wcześnie. Zwiększone ciśnienie śródczaszkowe powoduje bóle głowy, nudności, wymioty, zaburzenia widzenia. Objawy ogniskowe w postaci zaburzeń ruchomości kończyn, zaburzeń mowy zależnie są od umiejscowienia i wielkości guza. Przerzuty do mózgu nieraz wywołują objawy wcześniej niż ognisko pierwotne. Jeżeli wykryto guz mózgu o cechach przerzutu, należy wykonać badania w poszukiwaniu ewentualnego pierwotnego ogniska. Dla dokonania diagnozy zmian w mózgu wykorzystuje się tomografię komputerowa (TK) oraz rezonans magnetyczny (MRI) który jest bardziej czuły i dokładny.
Wśród współcześnie stosowanych metod leczenia do najczęściej stosowanych należą resekcja chirurgiczna, radioterapia oraz radiochirurgia stereotaktyczna w tym gamma knife. Wybór metody terapeutycznej zależny jest od stanu ogólnego chorego, charakteru guza pierwotnego i stopnia jego zaawansowania, a przede wszystkim lokalizacji i ilości zmian śródmózgowych.
Pojedyncze przerzuty zazwyczaj wymagają chirurgicznego wycięcia. Wyjątkiem są zmiany położone w głębokich strukturach mózgu. Zabieg chirurgiczny stosujemy także przy mnogich przerzutach wraz z radioterapią całego mózgu, ale tylko wówczas gdy wszystkie zmiany mogą być usunięte. W przypadku gdy nie ma możliwości usunięcia wszystkich zmian stosujemy tylko radioterapię całego mózgu.
Gdy radykalne wycięcie guza śródczaszkowego nie jest brane pod uwagę, to w przypadku nieznanego pochodzenia guza pierwotnego lub niepotwierdzonej diagnozy należy wykonać biopsję tej zmiany.
Należy pamiętać, że „radioczułość” przerzutów do mózgu na radioterapię jest różna w zależności od pochodzenia raka pierwotnego.
Do wrażliwych na naświetlanie zaliczamy między innymi drobnokomórkowy rak płuca, nowotwory komórek zarodkowych, a wysoce odporne są przerzuty na naświetlania zamiast stosowania radioterapii całego mózgu lepiej zastosować radiochirurgię stereotaktyczną. Radioterapia całego mózgu prowadzi do szybkiej poprawy neurologicznej u większości chorych. Niestety ta forma leczenia związana jest z dużym odsetkiem działań niepożądanych. We wczesnym okresie po naświetlaniu chorzy często zgłaszają bóle głowy, nudności, wymioty, oraz uczucie silnego zmęczenia. Do najczęstszych odległych powikłań zaliczamy zaburzenia pamięci, zaburzenia funkcji poznawczych, trudności z wysławianiem się.
Niestety rokowania w przypadku przerzutów nowotworowych do mózgu są mało optymistyczne. Czas przeżycia pacjenta o resekcji chirurgicznej to średnio 8 miesięcy. Stosowana radioterapia całego mózgu wydłuża czas przeżycia od 3 do 6 miesięcy. Jeśli te dwie metody są skojarzone to średni czas przeżycia wydłuża się do 10 miesięcy.
Lek. med. Marcin Czternastek
specjalista neurochichirurgii
