1. Epidemiologia i czynniki ryzyka
Rak jelita grubego to jeden z najczęściej występujących nowotworów złośliwych w Polsce, zajmujący w strukturze zachorowań 2 miejsce u obu płci. Może umiejscowić się w każdej części jelita, przy czym najczęściej lokalizacja dotyczy odbytnicy. Większość raków rozwija się na podłożu zmian określanych polipami, przy czym przemiana polipa łagodnego w raka trwa od 8-10 lat. Część przypadków dotyczy niezmienionej wcześniej błony śluzowej jelita. Czynniki ryzyka odpowiedzialne za zachorowanie na raka jelita grubego podzielono na 4 grupy: epidemiologiczne (np. wiek chorego), jelitowe (np. wrzodziejące zapalenie jelita grubego o wieloletnim przebiegu), dietetyczne (np. przewaga dużej ilości tłuszczów w diecie, alkohol) oraz mieszane (np. przebyte usunięcie pęcherzyka żółciowego). Zdecydowanie uznaje się, że rak jelita grubego „podąża” za społeczeństwami wysokorozwiniętymi, gdzie złe nawyki żywieniowe, w tym dieta ubogoresztkowa, nadmierna masa ciała i mała aktywność fizyczna, biorą na siebie główny ciężar odpowiedzialności za wysoki współczynnik zachorowalności.
Prawdopodobieństwo zachorowania na raka jelita grubego wzrasta z wiekiem – 90% zdiagnozowanych przypadków dotyczy pacjentów powyżej 50. roku życia, a szczyt zachorowań przypada na okres po 60. roku życia.
2. Objawy i diagnostyka
Choroba we wczesnych stadiach nie daje zwykle objawów, zaś ich pojawienie się dotyczy choroby bardziej zaawansowanej, trudniejszej do leczenia, z jego gorszymi wynikami.
Niepokojącymi objawami mogącymi świadczyć o istniejącej chorobie są: bóle brzucha, obecność krwi w stolcu, zmiana rytmu wypróżnień, spadek masy ciała oraz niedokrwistość.
Podstawowe znaczenie w rozpoznawaniu raka jelita grubego mają badania endoskopowe, w tym, na pierwszym miejscu kolonoskopia, jako badanie podczas którego lekarz za pomocą endoskopu może obejrzeć jelito grube na całej jego długości. W jego trakcie można też pobrać próbkę tkanki do badania oraz usunąć widoczny gruczolak/polip. A zatem jego celem jest wykrycie zmian na podłożu których może dojść do rozwoju choroby i ich eliminację, czy też wczesne wykrycie raka, na etapie poddającym się skutecznemu leczeniu. Kolonoskopia w protokole badań przesiewowych jest rekomendowana dla osób od 50 r.ż., o ile nie dotyczy ich obciążający wywiad rodzinny. Należy także wspomnieć o anoskopii czyli badaniu odbytu i końca odbytnicy oraz rektoskopii (badanie odbytnicy). Inną metodą stosowaną w wykrywaniu choroby to wykonanie testu na krew utajoną w stolcu. Niebagatelne znaczenie w diagnostyce schorzenia odgrywa badanie palcem przez odbytnicę, czyli tzw. badanie per rectum, pozwalające na wykrycie większości raków odbytnicy. Jest to metoda, często niedoceniana i niestosowana u pacjentów z objawami budzącymi podejrzenie guza końcowego odcinka jelita grubego. Wlew doodbytniczy, polegający na wykonaniu serii zdjęć radiologicznych jelita grubego po dojelitowym podaniu (przez odbyt) płynnego kontrastu i powietrza wykonywany jest rzadziej i zaczyna mieć znaczenie historyczne.
3. Rokowanie i leczenie
Najważniejszym czynnikiem rokowniczym w momencie podjęcia leczenia jest stopień zaawansowania choroby. W Polsce przeżycia pięcioletnie pacjentów chorujących na raka jelita grubego średnio, dla ogółu rozpoznawanych przypadków, nie przekraczają 28 proc., wahając się od 90 proc. dla I-go stopnia zaawansowania po 12-17 proc. dla stopnia IV-go choroby (średnia europejska to 50 proc., w USA – 80 proc.).
Standardową i najskuteczniejszą formą leczenia w przypadku rozpoznania raka jelita grubego we wczesnej fazie, kiedy nie ma jeszcze przerzutów, jest jego chirurgiczne usunięcie. W trakcie zabiegu, wykonywanego metodą laparotomii oraz coraz częściej stosowanej laparoskopii, usuwa się guz wraz z fragmentem jelita oraz przylegającymi do niego węzłami chłonnymi. Wśród najczęściej stosowanych metod operacyjnych można wymienić wycięcie prawej czy lewej połowy okrężnicy (tzw. hemikolektomia prawo- i lewostronna), resekcje przednią odbytnicy oraz brzuszno-kroczową resekcję odbytnicy, z wytworzeniem tzw. kolostomii, czyli sztucznego odbytu – wówczas kał zbiera się w woreczku założonym na sztuczny odbyt.
Inna metodą leczenia raka jelita grubego jest chemioterapia. Pacjent otrzymuje zestaw leków, który ma za zadanie eliminacje pozostających w organizmie komórek nowotworowych, celem np. zmniejszenia możliwości powstania przerzutów odległych. Chemioterapię stosuje się:
- przed operacją, by zmniejszyć rozmiary guza
- profilaktycznie po operacji (ma „zabić” komórki rakowe, które mogły już rozprzestrzenić się po organizmie)
- gdy występują przerzuty do innych organów
4. Podsumowanie - co warto bezwzględnie pamiętać
Podsumowując rak jelita grubego jest schorzeniem wobec którego mamy odpowiednie narzędzia walki. Najważniejsze to badania przesiewowe, szczególnie jeśli znajdujemy się w grupie podwyższonego ryzyka, z kolonoskopią zajmującą pierwsze miejsce, z uwagi na możliwość usuwania zmian, na podłożu których rozwija się rak ewentualnie wykrywanie raka we wczesnym stadium, którego leczenie daje najlepsze rezultaty. Dodatkowo, co zależy od nas samych, to zmiana stylu życia, a szczególnie nawyków żywieniowych, z ograniczeniem spożywania mięsa, zwłaszcza czerwonego, upowszechnienie diety bogatej w świeże warzywa i owoce, pieczywo gruboziarniste, ciemny ryż oraz produkty bogate w wapń, unikanie pokarmów smażonych, na korzyść gotowanych, duszonych i pieczonych, ograniczenie picia alkoholu oraz niepalenie papierosów. Te proste i łatwe do zastosowania działania, znamiennie przyczyniają się do zmniejszenia ryzyka wystąpienia raka jelita grubego - wciąż groźnej,w części przypadków nieuleczalnej i śmiertelnej choroby.
Lek. med. Krzysztof Kot
specjalista chirurgii ogólnej
