Inwazyjna choroba meningokokowa (IChM) często prowadzi do śmierci lub trwałego kalectwa. Najlepszym sposobem ochrony przed zakażeniami wywołanymi przez bakterię Neisseria meningitidis są szczepienia. W wielu krajach, zostały one wprowadzone do narodowych programów szczepień i są w pełni finansowane lub refundowane ze środków publicznych. W Polsce szczepienia przeciw meningokokom należą do tzw. szczepień zalecanych. Niedostateczna jest także świadomość społeczna co do przebiegu choroby i ryzyka związanego z zakażeniem meningokokami.

Epidemiologia

IChM pomimo, że nie jest często występującą chorobą zakaźną, stanowi jednak poważne zagrożenie dla zdrowia i życia naszych dzieci, szczególnie tych najmłodszych. Wyniki badań i analiz wyspecjalizowanych instytucji naukowych śledzących tę chorobę w Polsce i zagranicą wskazują że IChM może wystąpić w każdym wieku, jednak największa zapadalność dotyczy dzieci do 5 r.ż., a szczególnie dzieci w pierwszym roku życia. Wśród niemowląt najwięcej przypadków IChM występuje u dzieci w drugim półroczu pierwszego roku życia, dlatego ważne jest jak najwcześniejsze rozpoczęcie szczepień przeciw meningokokom. Choroba ta jest wywoływana przez bakterię należącą do jednej z pięciu serogrup A,B,C,W lub Y.

Zgodnie z danymi publikowanymi corocznie przez Krajowy Ośrodek Referencyjny ds. Diagnostyki Bakteryjnych Zakażeń Ośrodkowego Układu Nerwowego w Warszawie (KOROUN - http://koroun.nil.gov.pl/dane-epidemiologiczne/) u najmłodszych dzieci najczęstszą przyczyną IChM jest serogrupa B (MenB), powodująca ponad 60% wszystkich zachorowań. Za pozostałe przypadki są odpowiedzialne serogrupy C i W (MenC i MenW). W 2021 roku, w KOROUN potwierdzono 86 przypadków IChM, gdzie MenB odpowiadała za 58 (67%), MenC za 16 (19%), a MenW za 10 przypadków (12%), a ogólny współczynnik śmiertelności dla wszystkich przypadków wyniósł 11,6%. W 2019 roku (przed pandemią COVID-19) w KOROUN potwierdzono 167 przypadków IChM, gdzie MenB odpowiadała za 110 (66%), MenC za 34 (20%), a MenW za 19 przypadków (11%) .

Od 2014 roku w Polsce, podobnie jak w innych państwach europejskich, obserwuje się wyraźny wzrost zachorowań na IChM wywołanych serogrupą W, mogącą przebiegać z niespecyficznymi objawami ze strony przewodu pokarmowego, co znacznie utrudnia postawienie diagnozy i opóźnia właściwe leczenie. Według opublikowanych danych KOROUN w latach 2013-2017 śmiertelność spowodowana przez serogrupę W była najwyższa i wynosiła 38.5%, przez serogrupę B 13.5%, a serogrupę C-11.2% .

Rozpoznanie choroby

Rozpoznanie IChM w jej początkowym etapie, w gabinecie lekarza rodzinnego lub pediatry jest problematyczne. Pierwsze objawy mogą wyglądać niegroźnie w postaci infekcji górnych dróg oddechowych, gorączki. Charakterystyczny objaw, typowy dla IChM – krwotoczna wysypka na skórze  pojawia się dopiero w zaawansowanym stadium choroby i nie występuje u wszystkich chorych. Gwałtowny przebieg kliniczny choroby powoduje, że najbardziej istotnym czynnikiem jest czas, w którym powinno się rozpoznać chorobę i rozpocząć leczenie. Opóźnienie rozpoznania choroby w gabinecie podstawowej opieki zdrowotnej, zbyt późne skierowanie pacjenta do szpitala na oddział intensywnej opieki medycznej skutkuje zwiększonym ryzykiem niepowodzeniem leczenia, wystąpienia powikłań, a nawet może być przyczyną zgonu chorego dziecka.

Profilaktyka IChM

Najskuteczniejszą i najpowszechniejszą formą ochrony przed IChM są szczepienia. Wbrew rozsiewanym irracjonalnym pogłoskom ruchów antyszczepionkowych są one zarówno bezpieczne jak i skuteczne. Niestety nie są one powszechnie dostępne, jako szczepienia zalecane, wymagają od rodziców/opiekunów dzieci zakupienia trzech lub dwóch dawek szczepionki. Aktualnie dostępne w Polsce do profilaktyki IChM są szczepionki MenB, MenACWY i MenC. Według Programu Szczepień Ochronnych (PSO) na 2023 rok szczepienia przeciw meningokokom zalecane są po ukończeniu 6 lub 8 tygodnia życia w zależności od rodzaju wybranej szczepionki.

Zgodnie z aktualnymi zaleceniami polskich ekspertów rozpoczęcie szczepień przeciwko meningokokom powinno nastąpić w pierwszym półroczu życia dziecka z zastosowaniem szczepionek przeciw MenACWY oraz MenB (odpowiednio po 6 lub 8 tyg. życia). Dopuszcza się jednoczesne podawanie szczepionek MenB i MenACWY podczas jednej wizyty (szczepienie po 8 tyg. życia).

Szczepienia przeciw meningokokom B (MenB) w pierwszym półroczu życia dziecka są realizowane wg schematu 2+1, a  u niemowląt należących do grup zwiększonego ryzyka IChM wg schematu 3+1. Zaleca się także profilaktykę przeciwgorączkową poprzez podanie paracetamolu każdemu niemowlęciu szczepionemu przeciw MenB w pierwszym półroczu życia,  zwłaszcza jeśli podczas wizyty podawane są inne szczepionki.

Szczepionkę przeciw meningokokom ACWY można podawać ze szczepionką MenB w tym samym czasie lub podczas osobnych wizyt. Ochronę przeciw wszystkim chorobotwórczym grupom meningokoków zapewnia właśnie szczepienie oboma szczepionkami MenB i MenACWY.

Z uwagi na realne ryzyko poważnych konsekwencji inwazyjnej choroby meningokokowej podnoszenie wiedzy na temat tej choroby oraz możliwościach jej zapobiegania leży we wspólnym interesie zarówno dzieci, ich rodziców, a także pracowników ochrony zdrowia.

Autor:

Dr hab. n. med. Hanna Czajka, prof. nadzw.
Specjalista pediatrii, specjalista chorób zakaźnych
Kierownik Poradni Chorób Zakaźnych i Centrum Szczepień
Wojewódzki Specjalistyczny Szpital Dziecięcy im. św. Ludwika w Krakowie

Artykuł powstał w ramach realizacji programu polityki zdrowotnej dot. profilaktyki zakażeń meningokokowych w Małopolsce na lata 2020 – 2027, w 2022 roku

Szczepienia realizowane ze środków finansowych Województwa Małopolskiego