Wirus brodawczaka ludzkiego (HPV) należy do wirusów DNA z rodziny Papilloma viridae, do której należy ponad 200 typów tego wirusa. Trzydzieści typów HPV ma powinowactwo do nabłonka narządów płciowych, z czego 15 to typy rakotwórcze, do których należą: HPV16, HPV18, HPV31, HPV33, HPV52, HPV58, HPV35, HPV59, HPV56, HPV39, HPV51, HPV73, HPV68 i HPV66. Typy HPV16 i HPV18 odpowiadają razem za ponad 70% przypadków raka szyjki macicy, przy czym najczęstszą przyczyną jest zakażenie wirusem HPV16. Oprócz wymienionych wyżej typów odpowiedzialnych za rozwój raka wyróżnia się także drugą grupę wirusów wywołujących łagodne zmiany brodawczakowate narządów płciowych. W 90% przypadków odpowiedzialne za te zmiany są typy HPV6 i HPV11.
Profilaktyka zakażeń wirusem brodawczaka ludzkiego (HPV)
Źródłem zakażenia tym wirusem jest człowiek, a zakażenie następuje przez kontakt skórny lub w trakcie stosunku płciowego. Użycie prezerwatywy nie chroni w pełni przed zakażeniem, lecz zmniejsza jego ryzyko. Około 50–80% kobiet i mężczyzn ulega zakażeniu HPV w okresie całego życia, ale ponad 80% infekcji ustępuje samoistnie. Największe ryzyko zakażenia występuje w pierwszych latach aktywności seksualnej. Wykazano, że do ponad 40% zakażeń dochodzi w okresie 24 miesięcy po inicjacji seksualnej. W ciągu całego życia istnieje ryzyko wielokrotnego zakażenia się wirusem HPV, w tym także typem uprzednio wyeliminowanym. Część z tych zakażeń nie kończy się usunięciem wirusa, ale przechodzi w postać przetrwałą, utrzymując się ponad 2 lata. U niewielkiego odsetka kobiet dochodzi do zmian dysplastycznych nabłonka szyjki macicy.
Obecność wirusa HPV jest warunkiem koniecznym dla rozwoju raka szyjki macicy. Jest to jedna z czterech najczęściej występujących, kobiecych chorób nowotworowych. Chorobę tą codziennie diagnozuje się u 1300 kobiet na całym świecie. Co roku z powodu raka szyjki macicy umiera na naszym globie ponad ćwierć miliona kobiet. W Europie każdego roku rozpoznaje się około 60 000 nowych przypadków raka szyjki macicy, a w Polsce diagnozę tej choroby słyszy każdego roku około 4 tysiące kobiet. Polska należy do krajów o największej liczbie zakażeń wirusem HPV w Europie. Corocznie umiera u nas 60% kobiet chorujących na raka szyjki macicy, co sprawia, że umieralność z powodu nowotworów szyjki macicy jest w naszym kraju o 70% wyższa niż przeciętna dla krajów Unii Europejskiej.
Najbardziej efektywną formą zapobiegania zakażeniom tym wirusem są szczepienia, określane jako profilaktyka pierwotna. Istotnym instrumentem profilaktyki są także powszechne, przesiewowe badania cytologiczne kobiet, określane jako profilaktyka wtórna. W krajach prowadzących aktywną profilaktykę tej choroby liczba zachorowań na raka szyjki macicy zmniejszyła się o 80%.
Szczepienie czyli zapobieganie chorobie jest zawsze lepsze i tańsze w końcowym efekcie od jej leczenia. Od roku 2006 możliwa była pierwotna profilaktyka zakażeń HPV przy użyciu dwóch szczepionek, którą wprowadzono w wielu krajach świata do narodowych programów szczepień.
W bieżącym roku (2015) wprowadzono do powszechnego stosowania w Europie kolejną, trzecią szczepionkę przeciw zakażeniom HPV zawierającą dodatkowe pięć rakotwórczych (onkogennych) typów wirusa, poszerzając tym samym zakres zabezpieczenia. Dostępne szczepionki ordynowane są w zależności od preparatu i wieku pacjenta w schematach dwu- lub trzydawkowych. Dostępne szczepionki nie dają efektu leczniczego i nie eliminują już istniejącego zakażenia.
Rekomendowany wiek przeprowadzenia profilaktyki pierwotnej to 12-14 lat, a więc okres poprzedzający inicjację seksualną. Liczne badania kliniczne potwierdziły zarówno skuteczność jak i bezpieczeństwo szczepień. Szczepienia zapewniają długą, wieloletnią odporność na zakażenia wirusem HPV. Niepożądane odczyny poszczepienne po podaniu szczepionek przeciw zakażeniom HPV obejmują:
• odczyny miejscowe – ból, zaczerwienienie, obrzęk i świąd;
• odczyny ogólne – bóle mięśni, głowy i zmęczenie;
oraz bardzo rzadko objawy alergiczne i objawy ze strony układu pokarmowego.
W grupie nastolatków każde szczepienie (w tym także przeciw zakażeniom HPV) może wiązać się z omdleniem, stąd osoby zaszczepione powinny pozostawać pod obserwacją przez około 15 minut po podaniu szczepionki.
W Polsce szczepienie przeciw zakażeniom HPV należą do grupy szczepień zalecanych, co oznacza, że obowiązkiem lekarza jest poinformowanie pacjenta lub jego opiekunów o możliwości skorzystania z takiej profilaktyki, ale koszty zakupu wszystkich dawek szczepionki obciążają pacjenta lub jego rodzinę. Stąd należy docenić lokalne inicjatywy samorządowe podejmujące decyzje o finansowaniu szczepień przeciw zakażeniom HPV w grupie nastolatków.
Szpital Dziecięcy im. św. Ludwika realizuje przy wsparciu finansowym Województwa Małopolskiego Program Zdrowotny Profilaktyki Zakażeń Wirusem Brodawczaka Ludzkiego (HPV) w Małopolsce. Więcej informacji: profilaktykawmalopolsce.pl.
Dr n. med. Hanna Czajka
Koordynator Merytoryczny Programu Zdrowotnego Profilaktyki Zakażeń Wirusem Brodawczaka Ludzkiego (HPV) w Małopolsce
